Doğu Anadolu'da Toplumsal Mühendislik [Dersim-Sason (1934-1946)]

Tarih Vakfına bağışlanmış olan Necmeddin Sahir Sılan arşiv malzemeleri, 20. yüzyıl Türkiyesi üzerine özgün kaynaklar içeriyor. Dizimizin ikincisi, beş adet tıpkıbasım kitaptan oluşuyor. Bunlardan biri Genelkurmay Başkanlığı, diğeri İçişleri Bakanlığı ve üçü Jandarma Genel Komutanlığı tarafından yayımlanmış.Otuzlu ve kırklı yıllarda devletin iç hizmetine yönelik olarak kısıtlı sayıda basılmış olan bu yayınlar ana hatlarıyla, Doğu sorununa devletin yaklaşımını gündeme getiriyor. Bugün artık tarihsel birer kaynak niteliği taşıyan bu çalışmalar, iktidar tarafından Cumhuriyetin ilk evresindeki ayaklanmaların birer asayiş sorunu olarak görüldüğünü kanıtlıyor. Yüzyıllardır engebeli coğrafyası nedeniyle ulaşılamayan, zabt u rabt altına alınamayan, çeki düzen verilemeyen bu yörelerde geleneksel aşiret düzenine son vermek, çevre coğrafyayı tehdit eden eşkıyalığı, yağmacılığı, çapulculuğu önlemek Cumhuriyetin ilk on yıllarında devletin uygarlaştırıcı misyonunu oluşturuyor. Devletin siyasal bağlamda yüceltildiği, ulus inşa sürecinin her türlü yöntemle meşru görüldüğü bir dönemde uygarlaştırıcı misyonun bireyi ve cemaati hor gördüğü bu tür yayınlarda belirgin bir biçimde gözlemlenebiliyor. Temel hak ve özgürlüklerin vurgulandığı günümüz Türkiyesinden düne bakıldığında Tek Parti yönetiminin ulusu yücelten toplumsal mühendislik anlayışının ne denli sorunlu bir zemine oturduğu ortaya çıkıyor. ZAFER TOPRAK