Mizanü'l-Hakk Fi İhtiyari'l-Ehakk

Kâtip ÇelebiXVII. yüzyılın yetiştirdiği en büyük Osmanlı bilginlerinden biri olan Kâtip Celebi tüm eserlerinde akla ve müspet ilimlere yer vermiştir. Çağının bağnazlığından sıyrılarak, başkalarının halkı birbirine düşürecek bir kavga haline getirdiği konular hakkında doğru yolu gösteren odur. Doğruyu bulmaya ve göstermeye çalışırken kalemine hâkim olan güç tarafsızlığından gelir. Hükümlerinde kullandığı terazinin kefesine hislerini, arkadaşlıklarını koymaktan uzak durmuş, söyleyeceklerini açıkça söylemiştir. Onu ilgilendiren kişiler değif fikirlerdir. ... Kâtip Celebi zamanında din adamları iki gruba ayrılarak hiçbir dinsel, bilimsel ve pratik değeri bulunmayan bazı konuları tartışıyor, birbirlerine acımasızca hücum ediyor, hatta cahil halkı da yanlarına çekerek fitne çıkarıyor, buna da "din ve ilim" diyorlardı. Kavga bir medrese-tekke, müderrıs-seyh, molla-dervış boğuşması halini almıştı. Mîzânü't-Hakk işte bu ortamda yazılmıştır. Müspet ilimlerin gerekliliğine dair bir girişle başlayan eser yirmi bir konuyu ele almaktadır. Bu konular üzerine iki tarafın birbirine aykırı düşüncelerini belirterek, bunların arasından doğru yola nasıl çıkılacağını Kâtip Çelebi, yen geldikçe dayanak ve tanık olarak bu konulara dair yazılmış belli başlı eserleri sıralamakta ve yetkili bilginlerin adlarını ileri sürmektedir. Bu konulan işlerken bugün de yarın da değerinden asla kaybetmeyen fikirler, adeta düsturlar ortaya koyduğu görülür. Mîzânü'l-Hskk döneminde büyük yankı uyandırmıştır. Zamanının şeyhülislamına bu esere dair "Halkı birbirine mi düşürmektedir, yoksa onları birleştirmekte midir? Bunda halka ılımlılığın doğru yoiu mu gösterilmektedir?" diye sorularak fetva istenmiş; şeyhülislam Abdürrahım Efendi bu eserin halkı uzlaştırdığı, onlara doğru yolu gösterip ılımlılığa yönelttiği şeklinde fetva vermiştir.Kabalcı Yayınevi bu küçük, ama önemli eserin Orhan Saik Gökyay ve Süleyman Uludağ tarafından yapılan iki ayrı çevirisini