Tarih Yazıcılık Üzerine

i... bu gün, İslâm dünyasında dedelerinin muhteşem tarihçiliğini inceleyenlerin İbn-i Haldun'un ve Reşidüddin'in kullandığı kaynaklara ulaşacak filolojik birikimleri yoktur. İkinci bir sebep, doğrudan doğruya muhteva ile ilgilidir. İslâm coğrafyasının tarihine evveli ve aheriyle intibak etmeyen, hattâ merakı dahi sınırlı çağdaş Müslüman dünyanın, Ortaçağ İslâm dünyasının mütebahhirlerinin tecessüsüne ulaşmaları ve onları kavramaları bile mümkün görünmüyor. Endülüslü İbn Haldun'un zamanları ve mekânları kapsayan merak ve bilgisi veya Horasanlı Şehrestanî'nin Kitab'un nehal ve'l milel'indeki gibi dinlere dair tecassüs ve bilgisinin muadilini bulmak bu gün çok zordur.Batı musikisi İtalya ve Batı Avrupa'nın ürünü olarak orijinal bir doğuş ve sıçramadır, ama genel olarak bilimler ve felsefenin her dalında olduğu gibi tarih yazıcılıkta da Akdeniz'in doğusu ve batısı arasında bir çizgi kopukluğu veya eskinin reddine dayalı bir hamle ve yeni doğuştan söz edilemez. Akdeniz dünyasının tarihçiliği mütemadi bir çizgi takip eder. Büyük tarihçi portreleri sırf Rönesans sonrasına mahsus değildir, İslâm ortaçağında da parlak örnekleri mevcuttur. Hattâ, İslâm ortaçağının büyük portreleri bir ölçüde eski Yunan ve Roma'nm büyük portreleriyle birbirlerine daha yakındır. Hümanizmanın klasik Yunan-Roma'yı izleyen Rönesans dünyasından ibaret olamayacağı anlaşılmalıdır. İbn Haldun'suz ve el-İdrisî'siz bir hümanizma düşünülemez.